T.C. YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ
14.10.2021 tarih - 2021/7911 esas - 2021/14361 karar
• İŞÇİLİK ALACAKLARININ TAHSİLİ İSTEMİ ( Düzenlenen Sözleşmeler Getirilmek ve Gerekirse Tanıklar Yeniden Dinlenmek Sureti ile Davacı İşçinin Kim Tarafından İşe Alındığı Çalışma Şartları İşyeri Kuralları ve Uygulamaları Yıllık İzinlerini Nasıl Kullandığı İzne Çıkma Tarihleri ve İzin Sürelerinin Kim Tarafından Tespit Edildiği İşçilerin Ücretlerinin Kim Tarafından Ödendiğinin Tespiti Gerektiği )
• KONSİYE SATIŞ SÖZLEŞMELERİ ( Konsinye Mal Tedarik Eden Firmalar ile Davalı Arasında İmzalanan Konsinye Satış Sözleşmeleri Uyarınca Tedarik Edilen Malların Mağazaya Girişinden Satışına Kadar Olan Ekonomik Ticari İşletmesel ce Muhasebe Uygulamalarına Dair Süreçler Konsinye Mal Tedarik Eden Firmalar ile Davalı Arasında İmzalanan Konsinye Satış Sözleşmeleri Uyarınca Satışı Yapılan Mallardan Elde Edilecek Gelirin Paylaşımı Konusundaki Fiili Uygulamanın Nasıl Olduğu Araştırılarak Hüküm Kurulması Gerektiği )
• FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ ( Satışa Ürün Miktarına Sefer Sayısına veya Gidilen Kilometreye Göre Prim Ödemelerinde Sabit Ücret Üzerinden % 150 Zamlı Saat Ücretine Göre Hesaplama Yapılıp Sabit Ücrete Göre Fazla Çalışma Ücretinin Belirleneceği Ödenen Prim Miktarının %50 Zam Kısmına Göre de Hesaplama Yapılıp İki Hesap Yöntemi Toplanarak Fazla Çalışma Ücretinin Belirlenmesi Gerektiği - Davacının Sabit Ücret ve Satışa Bağlı Prim ile Çalıştığı/Mahkemece Davacıya Ödenen Primlerin Fazla Mesai Ücretinden Fazla Olduğu Gerekçesi ile Fazla Mesai Ücretinin Reddinin Bozmayı Gerektirdiği )
• KIDEM VE İHBAR TAZMİNATI ( Davalı Tarafından Davacıya Bir Miktar Kıdem ve İhbar Tazminatı Ödendiğine İlişkin Bir Kısım Belgeler Sunulduğu - Mahkemece Davacıya Ait Banka Kayıtları Getirilerek ve Yapılan Ödemelere İlişkin Tarafların da Beyanı Alınarak Hüküm Kurulması Gerekirken Eksik İnceleme ile Karar Verilmesi Hatalı Olduğu )
• YILLIK ÜCRETLİ İZİN ALACAĞI ( Mahkemece Davacının Davalı İş Yerinde 6 Yıl 7 Ay 21 Gün Çalıştığı Çalışma Süresi Boyunca Yıllık İzin Kullanmadığı Kabul Edilerek Hüküm Kurulduğu - Davacının İddiası Hayatın Olağan Akışına Aykırı Olduğundan 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 31. Maddesinde Düzenlenen Hakimin Davayı Aydınlatma Ödevi Çerçevesinde Davacı Asil Çağrılarak Çalışma Süresi Boyunca Yıllık İzin Kullanıp Kullanmadığı Konusundaki Beyanının Alınması ve Bir Karar Verilmesi Gerektiği )
• YARGILAMA GİDERİ ( Mahkemece Hüküm Altına Alınan Alacakların Tamamından Davalılar Müştereken ve Müteselsilen Sorumlu Tutulmuş ise de Yargılama Giderlerinden Davalının Sınırlı Olarak Sorumlu Olduğunun Belirtilmesinin de Ayrıca Hatalı Olduğu )
1475/m.14
ÖZET : Dava, kıdem ve ihbar tazminatı ile bir kısım işçilik alacaklarının davalılardan tahsiline karar verilmesi istemine ilişkindir.
Düzenlenen sözleşmeler getirilmek ve gerekirse tanıklar yeniden dinlenmek sureti ile, davacı işçinin kim tarafından işe alındığı, çalışma şartları, işyeri kuralları ve uygulamaları, yıllık izinlerini nasıl kullandığı, izne çıkma tarihlerinin ve izin sürelerinin kim tarafından tespit edildiği, işçilerin ücretlerinin kim tarafından ödendiği, konsinye mal tedarik eden firmalar ile davalı arasında imzalanan konsinye satış sözleşmeleri uyarınca tedarik edilen malların mağazaya girişinden satışına kadar olan ekonomik, ticari, işletmesel ve muhasebe uygulamalarına dair süreçler, konsinye mal tedarik eden firmalar ile davalı arasında imzalanan konsinye satış sözleşmeleri uyarınca satışı yapılan mallardan elde edilecek gelirin paylaşımı konusundaki fiili uygulamanın nasıl olduğu araştırılarak hüküm kurulması gerekirken eksik inceleme ile bu hususlar açıklığa kavuşturulmadan karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
Davacının davalı iş yerinde sabit ücret ve satışa bağlı prim esası ile çalıştığı anlaşılmaktadır. Mahkemece fazla mesai ücreti hesaplanması gerekirken bu husus gözetilmeksizin davacıya ödenen primlerin hesaplanan fazla mesai ücretinden fazla olduğu gerekçesi ile fazla mesai ücretinin reddine karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
Davalı vekili tarafından davacıya bir miktar kıdem ve ihbar tazminatı ödendiğine ilişkin bir kısım belgeler sunulmuştur. Mahkemece davacıya ait banka kayıtları getirilerek ve yapılan ödemelere ilişkin tarafların da beyanı alınarak hüküm kurulması gerekirken eksik inceleme ile karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
Davacı çalışma süresi boyunca hiç yıllık izin kullanmadığını iddia etmiştir. Mahkemece, davacının davalı iş yerinde 6 yıl 7 ay 21 gün çalıştığı, çalışma süresi boyunca yıllık izin kullanmadığı kabul edilerek yıllık izin ücreti hüküm altına alınmıştır. Davacının iddiası hayatın olağan akışına aykırı olduğundan, hakimin 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 31. maddesinde düzenlenen hakimin davayı aydınlatma ödevi çerçevesinde; mahkemece, davacı asil çağrılarak çalışma süresi boyunca yıllık izin kullanıp kullanmadığı konusundaki beyanının alınmasından sonra sonucuna ve tüm dosya kapsamına göre değerlendirme yapılarak bir karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ile hüküm kurulmuş olması hatalı olup bozma sebebidir.
Mahkemece hüküm altına alınan alacakların tamamından davalılar müştereken ve müteselsilen sorumlu tutulmuş ise de, yargılama giderlerinden davalının sınırlı olarak sorumlu olduğunun belirtilmesi de ayrıca hatalı olmuştur.
DAVA : Taraflar arasında görülen dava sonucunda verilen kararın, temyizen incelenmesi taraf vekillerince istenilmekle, temyiz taleplerinin süresinde olduğu anlaşıldı. Dava dosyası için Tetkik Hakimi tarafından düzenlenen rapor dinlendikten sonra dosya incelendi, gereği konuşulup düşünüldü:
KARAR : Davacı İsteminin Özeti:
Davacı, davalı asıl işveren ... A.Ş' ye ait işyerinde reyon görevlisi olarak 06/10/2003 tarihinde çalışmaya başladığını, hizmet süresi boyunca değişen alt işverenler nezdinde çalışmasına devam ettiğini, iş sözleşmesinin davalı işveren tarafından haklı neden olmaksızın feshedildiğini ileri sürerek kıdem ve ihbar tazminatı ile bir kısım işçilik alacaklarının davalılardan tahsiline karar verilmesini talep etmiştir.
Davalılar Cevabının Özeti:
Davalı ... A.Ş. cevap dilekçesinde, davacının diğer davalı şirket olan ...Saat ve Gözlük Tic. Ltd. Şti. çalışanı olduğunu, davacı ile aralarında işçi işveren ilişkisinin bulunmadığını, kendilerinin departman mağazacılığı olarak ifade edilen mağazacılık türünde faaliyet gösterdiklerini, buna göre mağazalarında yer alan ürünlerin kimi zaman kendi çalışanları kimi zaman da firma işçileri tarafından müşterilere tanıtılarak satıldığını, diğer davalı ile yapılan anlaşma gereğince ...Saat firmasına ait ürünlerin firmanın kendi satış personeli tarafından tanıtıldığını, davacının diğer davalı işçisi olup emir ve talimatları diğer davalıdan aldığını, ... A.Ş.'nin sadece mağazada bütünlüğün sağlanması amacı ile iş yerine ait bir takım düzenlemeleri belirlediğini ileri sürerek davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.
Davalı ... Tic. Ltd. Şti cevap dilekçesinde davacının kendisine teslim edilen ürünlerin davacı tarafından iyi korunmaması ve ürünlerde eksiklik bulunması nedeni ile davacının defalarca uyarıldığını ancak uyarılara rağmen teslim edilen ürünlerin kaybolması nedeni ile iş sözleşmesinin haklı nedenle feshedildiğini beyanla davanın reddine karar verilmesini talep etmiştir.
Mahkeme Kararının Özeti:
Mahkemece, toplanan delillere ve bilirkişi raporuna göre, davalılar arasında asıl-alt işveren ilişki olduğu belirtilerek davanın kısmen kabulüne karar verilmiştir.
Temyiz:
Karar süresi içinde taraflar vekillerince temyiz edilmiştir.
Gerekçe:
1- )Dosyadaki yazılara, toplanan delillerle kararın dayandığı kanuni gerektirici sebeplere göre tarafların aşağıdaki bentlerin kapsamı dışında kalan temyiz itirazları yerinde değildir.
2- )Taraflar arasında davalı ... A.Ş.'nin dava konusu alacaklardan sorumlu olup olmadığı hususunda uyuşmazlık bulunmaktadır.
Somut olayda mahkemece davalı şirketler arasında asıl-alt işveren ilişkisi bulunduğunun kabulüyle karar verilmiştir. Dosya içerisinde bulunan ... 13.İş Mahkemesi'nin 2011/541 esas 2012/588 karar sayılı dava dosyasının incelenmesinde davacısının eldeki davada davalı olan ...Saat ve Gözlük Tic. Ltd. Şti olduğu, davalının ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı olduğu, dava konusunun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı tarafından düzenlenen 22.07.2011 tarihli denetleme raporunun iptaline yönelik olduğu, söz konusu denetleme raporunda ... A.Ş ile ...Saat ve Gözlük Tic. Ltd. Şti arasındaki ilişkinin muvazaalı olduğu, işçilerin başlangıçtan itibaren ... A.Ş işçisi sayılmalarının gerektiğinin belirtildiği, mahkemece yapılan yargılama sonucunda, ... A.Ş ile konsinye mal tedarik eden firmalar arasında muvazaa bulunmadığı, söz konusu konsinye işçiler bakımından ... A.Ş 'nin işveren sıfatı taşımadığı gerekçesi ile davanın kabulüne ve denetleme raporunun iptaline karar verilmiştir.
Dinlenen tanık beyanları ve davacıya ait hizmet döküm cetvelinin incelenmesi ile davacının davalı ... A.Ş 'ye ait mağazalarda, davalı ... Tic. Ltd. Şti işçisi olarak çalıştığı anlaşılmaktadır. Dosya arasında davacının çalışması bulunduğu anlaşılan dava dışı ...Optik, T. Aksesuar Tic. Ltd. Şti, davalı ... Tic. Ltd. Şti ile davalı ... A.Ş arasında imzalanan sözleşmelerin bulunmadığı görülmüştür. Davalı ... A.Ş tarafından diğer davalı ile yapılan konsinye satış sözleşmesi sunulmuş ise de ilgili sözleşmenin 01.02.2013 tarihinde imzalandığı, davacı işçinin ise bu tarih itibari ile çalışmasının bulunmadığı görülmüştür.
Mahkemece davacının davalı ... A.Ş'ye ait mağazalarda 06.10.2003-10.06.2010 tarihleri arasında çalışmasının bulunduğu ...Optik, T. Aksesuar ve ...Saat ve Gözlük şirketleri ile davalı ... A.Ş arasında düzenlenen sözleşmeler getirilmek ve gerekirse tanıklar yeniden dinlenmek sureti ile, davacı işçinin kim tarafından işe alındığı, çalışma şartları, işyeri kuralları ve uygulamaları, yıllık izinlerini nasıl kullandığı, izne çıkma tarihlerinin ve izin sürelerinin kim tarafından tespit edildiği, işçilerin ücretlerinin kim tarafından ödendiği, konsinye mal tedarik eden firmalar ile davalı ... A.Ş. arasında imzalanan konsinye satış sözleşmeleri uyarınca tedarik edilen malların mağazaya girişinden satışına kadar olan ekonomik, ticari, işletmesel ve muhasebe uygulamalarına dair süreçler, konsinye mal tedarik eden firmalar ile davalı ... A.Ş. arasında imzalanan konsinye satış sözleşmeleri uyarınca satışı yapılan mallardan elde edilecek gelirin paylaşımı konusundaki fiili uygulamanın nasıl olduğu araştırılarak hüküm kurulması gerekirken eksik inceleme ile bu hususlar açıklığa kavuşturulmadan yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
3- ) Taraflar arasında fazla çalışma ücreti hususunda uyuşmazlık bulunmaktadır.
Dairemizin yerleşik uygulamalarına göre ücret; satışa, ürün miktarına, sefer sayısına veya gidilen kilometreye göre prim ödemelerinde ise sabit ücret üzerinden % 150 zamlı saat ücretine göre hesaplama yapılarak sabit ücrete göre hak kazanılan fazla çalışma ücreti belirlenir. Ödenen prim miktarının % 50 zam kısmına göre de hesaplama yapılır ve her iki hesap yöntemi toplanarak fazla çalışma ücreti belirlenir.
Örneğin işçinin 3000 TL sabit ücret ve 1000 TL ortalama prim aldığı durumda 3000TL/225 saat x 1,5 x fazla çalışma saat sayısı = A şeklinde sabit ücrete göre hak kazanılan fazla çalışma ücreti belirlenir. Aynı dönem için ödenen primlerin fazla çalışmanın zamsız kısmını karşıladığı kabul edilerek, prim tutarı için 1000TL/225 saat x 0,5 x fazla çalışma saat sayısı = B hesabıyla prime düşen fazla çalışma ücreti belirlenir. A+B toplamı o dönem için hak kazanılan fazla çalışma ücretini belirler.
Somut olayda, davacının davalı iş yerinde sabit ücret ve satışa bağlı prim esası ile çalıştığı anlaşılmaktadır.
Mahkemece yukarıda bahsedilen Dairemiz uygulaması doğrultusunda fazla mesai ücreti hesaplanması gerekirken bu husus gözetilmeksizin davacıya ödenen primlerin hesaplanan fazla mesai ücretinden fazla olduğu gerekçesi ile fazla mesai ücretinin reddine karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
4- )Taraflar arasında kıdem ve ihbar tazminatının hesaplanması hususunda uyuşmazlık bulunmaktadır.
Somut olayda davalı ... Tic. Ltd. Şti vekili tarafından davacıya 18.06.2010 tarihinde bir miktar kıdem ve ihbar tazminatı ödendiğine ilişkin bir kısım belgeler sunulmuştur.
Anılan belgelerin incelenmesinde davacının hesabına fesih tarihinden sonra 18.06.2010 tarihinde 3.507,03 TL ödeme yapıldığı görülmektedir. Davalı vekili tarafından sunulan iş yerine ait e-mail çıktısında yapılan ödemenin 670,18 TL'sinin ihbar tazminatı, 2.094,69 TL'sinin kıdem tazminatı olduğu, 1.122,16 TL'sinin ise 5. Ve 6.ay ücretlerinden oluştuğunun belirtildiği görülmüştür.
Mahkemece davacıya ait banka kayıtları getirilerek ve yapılan ödemelere ilişkin tarafların da beyanı alınarak hüküm kurulması gerekirken eksik inceleme ile karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.
5- )Taraflar arasında davacının yıllık ücretli izin alacağının bulunup bulunmadığı konusunda da uyuşmazlık bulunmaktadır.
4857 Sayılı Kanun'un 59. maddesinde, iş sözleşmesinin herhangi bir nedenle sona ermesi halinde, işçiye kullandırılmayan yıllık izin sürelerine ait ücretlerin son ücret üzerinden ödeneceği hükme bağlanmıştır. Yıllık izin hakkının ücrete dönüşmesi için iş sözleşmesinin feshi şarttır. Bu noktada, sözleşmenin sona erme şeklinin ve haklı nedene dayanıp dayanmadığının önemi bulunmamaktadır.
Yıllık izinlerin kullandırıldığı noktasında ispat yükü işverene aittir. İşveren yıllık izinlerin kullandırıldığını imzalı izin defteri veya eşdeğer bir belge ile kanıtlamalıdır. Bu konuda ispat yükü üzerinde olan işveren, işçiye yemin teklif edebilir.
6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 31. maddesinde, hakimin davayı aydınlatma ödevi düzenlenmiş olup, madde uyarınca hakim uyuşmazlığın aydınlatılmasının zorunlu kıldığı durumlarda, maddi veya hukuki açıdan belirsiz yahut çelişkili gördüğü hususlar hakkında, taraflara açıklama yaptırabileceği, soru sorabileceği ve delil gösterilmesini isteyebileceği düzenlenmiştir.
Somut uyuşmazlıkta, davacı çalışma süresi boyunca hiç yıllık izin kullanmadığını iddia etmiştir. Mahkemece, davacının davalı iş yerinde 6 yıl 7 ay 21 gün çalıştığı, çalışma süresi boyunca yıllık izin kullanmadığı kabul edilerek yıllık izin ücreti hüküm altına alınmıştır. Davacının iddiası hayatın olağan akışına aykırı olduğundan, hakimin 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 31. maddesinde düzenlenen hakimin davayı aydınlatma ödevi çerçevesinde; mahkemece, davacı asil çağrılarak çalışma süresi boyunca yıllık izin kullanıp kullanmadığı konusundaki beyanının alınmasından sonra sonucuna ve tüm dosya kapsamına göre değerlendirme yapılarak bir karar verilmesi gerekirken eksik inceleme ile hüküm kurulmuş olması hatalı olup bozma sebebidir.
Mahkemece hüküm altına alınan alacakların tamamından davalılar müştereken ve müteselsilen sorumlu tutulmuş ise de, yargılama giderlerinden davalı ... A.Ş'nin sınırlı olarak sorumlu olduğunun belirtilmesi de ayrıca hatalı olmuştur.
SONUÇ : Temyiz olunan kararın yukarıda yazılı sebepten BOZULMASINA, peşin alınan temyiz harcının istek halinde ilgililere iadesine, 14.10.2021 gününde oybirliğiyle karar verildi.
